خازن چیست, انواع خازن

خازن چیست؟  انواع خازن؟

قطعه اي است که براي ذخيره انرژي الکتريکي (ولتاژ) توسط میدان الکترواستاتیکی (بار الکتریکی)، در مدار استفاده مي شود و با توجه به اینکه بار الکتریکی در خازن ذخیره می شود می توان از آن برای ایجاد میدان الکتریکی یکنواخت و پایدار استفاده کرد. از خازن ها به عنوان فیلتر نیز استفاده می کنند زیرا سیگنال های متناوب یا AC را به راحتی عبور می دهند ولی مانع عبور سیگنال های مستقیم یا DC می شوند.
خازن یا کاپاسیتور که ابتدای کلمه capacitor است با حرف C نمایش می‌دهند. واحد ظرفیت خازن فاراد است و ظرفیت خازن طبق فرمول زیر بدست می آید.

C=kε₀  A/d

فاراد برای خازن واحد بزرگی است که برای معرفی ظرفیت خازن از واحد های کوچکتر استفاده میکنند.

میلی فاراد :^3-10 F    میکرو فاراد: ^6-10 F
نانو فاراد: ^9-10 F   پیکو فاراد: ^12-10 F

ساختمان خازن :
خازن از دو صفحه فلزی موازی (رسانا از جنس روی، آلومنیوم، نقره) تشکیل شده است که در بین صفحات هوا یا عایق (دی الکتریک مانند کاغذ، میکا، پلاستیک، سرامیک، اکسید آلومنیوم، اکسید تانتالیوم) وجود دارد. شکل را ملاحظه نمایید.

انواع خازن

• عدسي
• سراميکي
• الکتروليتي(آلومینیومی، تانتالیوم)
• خازن ورقه ای(کاغذی و پلاستیکی)
• میکا
• روغنی و گازی
• خازن های متغیر

خازن عدسی
خازن عدسی دارای ابعاد کوچک همانند عدس ! بدون پلاریته مثبت و منفی(خازن های بدون قطب) هستند که دارای محدوده پیکو فاراد و نانو فاراد هستند. و هرچه میزان خازن بالاتر رود سایزش نیز بزرگتر میشود.

بر روی خازن عدسی اعدادی نوشته شده که از روی آن میتوان ظرفیت آن را بدست آورد
بطور مثال اگر بر روی خازن 473 نوشته شده باشد دو رقم اول را برداشته(47) و به اندازه رقم سوم صفر جلوی دو عدد اول بگذارید میشود 47000 این مقدار ظرفیت خازن برحسب پیکو فاراد است یعنی 47000pF بعبارت دیگر 47 نانو فاراد یا 47nF .
در صورت مشخص نبودن عدد بر روی خازن ظرفیت آن را توسط خازن سنج یا مولتیمتر خازن سنج و یا LCR متر تست کنید.

خازن سرامیکی
از دیگر نوع خازن های بدون قطب (خازن خشک) ،خازن های سرامیکی میباشند که جنس دی الکتریک آن سرامیک است و چون ثابت دی الکتریک سرامیک بالاست، این نوع خازن عایق بسیار خوبی است و میتوان ظرفیت های بالا در حد میکرو فاراد در ابعاد کوچک فراهم کرد. همچنین ولتاژ کاری این نوع خازن بالاست.

خازن الکتروليتي
خازن های الکترولیتی یا شیمیایی بر خلاف خازن های عدسی دارای قطب مثبت منفی میباشند و  معمولا در رنج میکرو فاراد می باشند. ظرفیت خازن و ولتاژ قابل تحمل خازن بر روی آن نوشته شده است و  هنگام استفاده در مدار باید به جهت خازن توجه ویژه ای داشت. انواع خازن های الکترولیتی، آلومینیومی و تانتالیومی می باشد.  از مهمترین کاربردهای این خازن در مدار یکسو کننده دیودی بعنوان فیلتر و کوپلینگ در مدار بایاس ترانزیستور ها میباشد.

بر روی بدنه خازن نواری با رنگ مخالف و حاوی علامت "منفی" برای مشخص شدن پایه منفی میباشد. بر روی بردها نیم دایره مشکی رنگی را برای مشخص شدن پایه منفی طراحی میکند که زمان لحیم کاری اشتباهی رخ ندهد.

اندازه گيري ولتاژ خازن با مولتي متر

برای اندازه گیری ولتاژ دو سر خازن ، باید خازن با بارهای الکتریکی پر شود بنابراین مدار باید روشن باشد و ولتاژ به خازن برسد.  سپس سلکتور مولتی متر را روی ولتاژ DC قرار دهید و پروب قرمز را به قطب مثبت خازن و پروب مشکی را به قطب منفی خازن متصل کنید ، سپس عدد مولتیمتر را بخوانید.
نکته : برای دشارژ کردن خازن که تازه از مدار خارج شده، پایه های مثبت و منفی را به هم اتصال دهید.
خازن تانتانیوم نیز از انواع خازن الکترولیتی میباشد که به دلیل سایز کوچک و ظرفیت بالا، قیمت بالاتری دارند. در نوع جدید این نوع خازن ها ولتاژ و ظرفیت بر روی بدنه نوشته شده اما مدل های قدیمی از کدگذاری رنگی استفاده می شده است.

خازن ورقه ای(کاغذی و پلاستیکی)

خازنهای کاغذی به علت کوچک بودن ثابت دی الکتريک، دارای ابعاد فيزيکی بزرگ هستند، اما از مزايای اين خازنها استفاده  در ولتاژها و جريانهای بالا میباشد.

خازنهای پلاستیکی  نسبت به تغييرات دما حساسيت زيادی ندارند. لذا کاربرد آنها در مداراتی استفاده می‌کنند که احتياج به خازنی با ظرفيت ثابت در مقابل حرارت باشد. يکی از معروفترین دی الکتريکهايی که در اين خازنها به کار می‌رود پلی استيرن (Polystyrene) است، به همین دلیل به اين خازنها "خازن پلی استر" نیز گفته می‌شود. عکس زیر :

خازن میکا :
ظرفيت این نوع خازن ها تقريباً بين 01/0 تا 1 ميکرو فاراد است. یکی از مهمترین ویژگی اين خازنها، داشتن ولتاژ کار بالا، عمر طولانی و کاربرد در مدارات فرکانس بالا می باشد. شکل زیر

روغنی و گازی :
خازنهای روغنی و گازی بیشترین کاربرد را در صنعت برق در مدارهای الکتريکی برای راه اندازی و يا اصلاح ضريب قدرت دارند.

خازن گازی خازن روغنی

بطور مثال یک نوع خازن گازی سیلندری با عایق گازی ازت N2 جهت اصلاح ضریب توان در شبکه برق سه فاز 400 ولت با فرکانس 50 هرتز و ظرفیت 2.5  کیلو وار مورد استفاده قرار می گیرد. اصطلاحا به مجموعه خازن به کار رفته برای حذف توان راکتیو، بانک خازنی میگویند. در شکل زیر یک نمونه بانک خازنی آورده شده است.

خازن های متغیر :
با سه فاکتور میتوان ظرفیت خازن را تغیر داد :

• فاصله بین صفحات هادی
• تغییر مساحت صفحات
• نوع دی الکتریک

نحوه عملکرد خازن متغير بر مبنای تغيير سطح مشترک صفحات خازن يا تغيير ضخامت دی الکتريک است، ظرفيت يک خازن نسبت مستقيم با سطح مشترک دو صفحه خازن دارد (فرمولی که در اول مقاله اشاره شد). خازن های متغير معموماً ازنوع عايق هوا يا پلاستيک هستند. خازنی که ظرفیتش به وسيله دسته متحرک (محور) تغییر میکند "واريابل" می نامند و در نوع ديگر به وسيله پيچ گوشتی انجام میشود که به آن "تريمر" می گويند.بازه تغییر ظرفيت خازنهای واريابل 10 تا 400 پيکو فاراد و در خازنهای تريمر از 5 تا 30 پيکو فاراد است. عمده کاربرد اين خازنها در گيرنده‌های راديويی برای تنظيم فرکانس ايستگاه راديويی میباشد.

خازن واریابل	خازن تریمر

 جهت تست انواع خازن ها و یا اندازه گیری ظرفیت خازن نیاز به وسیله ای بنام خازن سنج یا LCR متر داریم. همچنین برخی مدل مولتیمترها دارای آپشن اندازه گیری خازن نیز هستند. جهت بررسی انواع مولتیمتر های این شرکت به لینک زیر مراجعه کنید

https://saenco.com/power/lcr.html